Giáo án Ngữ văn 7 theo CV417 - Tuần 13 - Năm học 2020-2021 - Trường THCS Đào Dương

Nội dung text: Giáo án Ngữ văn 7 theo CV417 - Tuần 13 - Năm học 2020-2021 - Trường THCS Đào Dương

1. Soạn: 25/ 11/ 2020- Dạy: / 12/ 2020. Tuần 13- Tiết 49- Tiếng Việt: THÀNH NGỮ. A- Mục tiêu cần đạt: 1- Về kiến thức: - Nắm được khái niệm thành ngữ. - Nghĩa của thành ngữ. - Chức năng của thành ngữ trong câu. - Đặc điểm diễn đạt và tác dụng của thành ngữ. 2- Về kĩ năng: - Nhận biết thành ngữ . - Giải thích ý nghĩa của một số thành ngữ thông dụng. 3- Về thái độ: Có ý thức trong việc sử dụng thành ngữ khi nói và khi tạo lập VB. => Định hướng năng lực, phẩm chất: - NL: Giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo, hợp tác, sử dụng ngôn ngữ. - PC: + Yêu nước : yêu ngôn ngữ tiếng Việt, trân trọng, giữ gìn vẻ đẹp của tiếng Việt. + Chăm chỉ : Chăm học, ham học, có tinh thần tự học. + Trách nhiệm : Có ý thức trau dồi vốn thành ngữ, sử dụng thành ngữ phù hợp trong nói và viết. B- Chuẩn bị: - Thầy : Giáo án, sgk,sgv. - Trò: Sgk, Vở ghi, Vở bài tập, chuẩn bị bài. C- Tổ chức các hoạt động dạy học: Hoạt động 1: Khởi động - Mục tiêu: Tạo tâm thế thoải mái khi vào bài học mới. - Phương pháp và kĩ thuật: Đặt câu hỏi, trò chơi. - Hình thức: cá nhân, nhóm. - Năng lực, phẩm chất hướng tới: + Tư duy sáng tạo, hợp tác. + Chăm chỉ : Chăm học, ham học, có tinh thần tự học. - Thời gian 5 phút. * Ổn định tổ chức . * Kiểm tra bài cũ : ? Thế nào là từ đồng âm ? Đặt câu với cặp từ đồng âm sau: Đá( ĐT) - đá (DT). ? Làm bài tập 3,4. * Khởi động vào bài mới: trò chơi Đuổi hình bắt chữ: - Luật chơi: Có hai đội chơi, đứng làm hai phía. Khi GV chiếu hình ảnh, đội nào tìm được câu trả lời nhanh hơn sẽ thắng cuộc. Bức tranh 1: Hình ảnh khuôn mặt mắt nhắm- mắt mở. ? Hãy nhìn hình ảnh trên và đoán cặp từ trái nghĩa? ( nhắm- mở) ? Hãy tìm một cụm từ miêu tả hoạt động trên?( mắt nhắm mắt mở) Bức tranh 2: Hình ảnh con sóc đang chạy, con rùa đang bò. 215
2. ? Tìm cặp từ trái nghĩa chỉ hoạt động của hai con vật trên?( nhanh- chậm) ? Tìm hai cụm từ trái nghĩa nhau, miêu tả hoạt động của hai con vật trên? ( nhanh như sóc, chậm như rùa). - Hs chơi. - GV tổng kết, tuyên dương đội chơi xuất sắc bằng hình thức vỗ tay khen. - Gv chốt dẫn vào bài: Như vậy các cụm từ mắt nhắm mắt mở, nhanh như sóc, chậm như rùa được gọi là thành ngữ. Vậy thành ngữ là gì? Thành ngữ có đặc điểm cấu tạo ntn ? Nghĩa của thành ngữ được hiểu ra sao? Cách sử dụng nó? Đó là những vấn đề đặt ra trong bài ngày hôm nay. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới. HOẠT ĐỘNG CỦA GV HĐ CỦA HS YÊU CẦU CẦN ĐẠT - Mục tiêu: Nắm được khái niệm I- Thế nào là thành ngữ ? thành ngữ, đặc điểm của thành ngữ - Phương pháp: nêu vấn đề . - Hình thức: cá nhân - NL, PC: + NL: giải quyết vấn đề. + PC: Yêu nước : yêu ngôn ngữ tiếng Việt, trân trọng, giữ gìn vẻ đẹp của tiếng Việt. Chăm chỉ : Chăm học, ham học, có tinh thần tự học. Trách nhiệm : Có ý thức trau dồi vốn thành ngữ - Thời gian: 15 phút. 1- Tìm hiểu VD: - Y/c Hs đọc ví dụ sgk, chú ý vào Hs đọc a- VD 1: cụm từ in đậm : Nước non lận đận một mình Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay * Về cấu tạo: ? Thử thay thế cụm từ in đậm bằng TL cá nhân - Không thay được, vì khi thay ý một vài từ khác: nghĩa sẽ thay đổi Lên núi xuống ghềnh Lên núi xuống rừng Nghĩa của cụm từ này có thay đổi không? ? Thử chêm xen một vài từ ngữ: TL cá nhân - Không thể chêm xen vì làm thế Lên trên thác xuống dưới ghềnh ý nghĩa của cụm từ trở nên nhạt Lên thác cao xuống ghềnh sâu nhẽo, mất đi tính hàm súc. ? Có thể hoán đổi vị trí của các từ TL cá nhân - Trật tự này là cố định không trong cụm từ trên được không: thể hoán đổi được. Vì nó sẽ làm 216
3. Lên ghềnh xuống thác cụm từ trở nên lỏng lẻo. Lên xuống ghềnh thác ? Từ nhận xét trên, em hãy rút ra kết TL cá nhân -> Đặc điểm cấu tạo của cụm từ luận về đặc điểm cấu tạo của cụm từ " lên thác xuống ghềnh": Cấu “ lên thác xuống ghềnh”? tạo cố định. ? Cụm từ “ lên thác xuống ghềnh” TL cá nhân * Về ý nghĩa: Chỉ sự gian nan, có ý nghĩa gì? vất vả, khó khăn, nguy hiểm. Ý nghĩa của thành ngữ này có hoàn -> Biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh không? chỉnh. ( GV: Như vậy cụm từ có cấu tạo cố định, có ý nghĩa hoàn chỉnh được gọi là thành ngữ). ? Em hiểu thành ngữ là gì? TL cá nhân => KL 1: Thành ngữ là loại cụm từ có cấu tạo cố định, biểu thị một ý nghĩa hoàn chỉnh. ( dg: Tuy nhiên một số thành ngữ vẫn có những biến đổi nhất định. VD: - Đứng núi này trông núi nọ -> Đứng núi nọ trông núi kia -> Đứng núi này trông núi khác. - Sống để bụng chết mang theo -> Sống để dạ chết chôn theo b- Ví dụ 2: Lên thác xuống ghềnh: ? Cụm từ “ Lên thác xuống ghềnh” TL cá nhân - Nghĩa 1: Chỉ sự lên xuống ở có mấy nghĩa? Chỉ ra từng lớp hai địa thế hết sức khó khăn( nghĩa? nghĩa đen). ? Nghĩa 1 bắt nguồn từ đâu và nghĩa - Nghĩa 2: Chỉ sự gian nan, vất 2 được hiểu thông qua phép tu từ vả, khó khăn, nguy hiểm ( nghĩa nào? ẩn dụ) ( GV: Lên thác xuống ghềnh: Trải qua bao gian nan vất vả và nguy hiểm -> Diễn tả cuộc sống nhiều gian nan vất vả nguy hiểm của “thân cò” chính là cách nói ẩn dụ về cuộc sống nhiều gian nan vất vả của người nông dân trong XH PK xưa. Nghĩa của thành ngữ này xuất phát từ nghĩa thực của hình ảnh thác ghềnh( là con đường không bằng phẳng, không dễ đi mà gập ghềnh, cheo leo, nguy hiểm). Từ nghĩa đen mà suy ra nghĩa ẩn dụ. 217
4. ? Cụm từ “ nhanh như chớp” có ý TL cá nhân - Nhanh như chớp nghĩa gì ? Tại sao lại nói Nhanh Rất nhanh chỉ trong khoảnh như chớp? khắc( ánh chớp lóe lên rồi tắt ngay). ( GV: Nghĩa xuất phát từ nghĩa thực của hiện tượng chớp xảy ra trên bầu trời.( Mức độ diễn ra rất nhanh của tia chớp). ? Vậy em rút ra kết luận gì về nghĩa TL cá nhân -> KL 2: Nghĩa của thành ngữ của thành ngữ thông qua tìm hiểu có thể bắt nguồn trực tiếp từ những VD trên? nghĩa đen của các từ tạo nên nó nhưng thường thông qua một số phép chuyển nghĩa. ? Thành ngữ là gì? 2- Ghi nhớ ( sgk trang 144) ? Nghĩa của thành ngữ được hiểu TL cá nhân ntn? II- Sử dụng thành ngữ. - Mục tiêu: Nắm được vai trò ngữ pháp và tác dụng của thành ngữ - Phương pháp: nêu vấn đề . - Hình thức: cá nhân - NL, PC: + NL: giải quyết vấn đề. + PC: Yêu nước : yêu ngôn ngữ tiếng Việt, trân trọng, giữ gìn vẻ đẹp của tiếng Việt. Chăm chỉ : Chăm học, ham học, có tinh thần tự học. Trách nhiệm : Có ý thức trau dồi vốn thành ngữ - Thời gian: 10 phút. 1- Tìm hiểu ví dụ. ? Xác định vai trò ngữ pháp của TL cá nhân a- Vai trò ngữ pháp: thành ngữ trong những câu sau: * Ví dụ 1: - Thân em vừa trắng lại vừa tròn Bảy nổi ba chìm với nước non. -> Bảy nổi ba chìm: Thành ngữ - Anh đã nghĩ thương em như thế làm vị ngữ. hay là anh đào giúp em một cái * Ví dụ 2: ngách sang bên nhà em, phòng khi “ Tắt lửa tối đèn”-> làm phụ tắt lửa tối đèn có đứa nào bắt nạt ngữ cho DT “ khi”. thì em chạy sang - Uống nước nhớ nguồn là truyền * VD 3: thống tốt đẹp của dân tộc ta. -> Uống nước nhớ nguồn : làm 218
5. - Đến ngày lễ Tiên Vương, các lang chủ ngữ. mang sơn hào hải vị, nem công chả * Ví dụ 4: phượng tới chẳng thiếu thứ gì. sơn hào hải vị, nem công chả phượng-> Làm phụ ngữ cho danh từ. ? Từ việc tìm hiểu trên, hãy cho biết TL cá nhân => KL: Thành ngữ có thể làm vai trò ngữ pháp của thành ngữ? chủ ngữ, vị ngữ, phụ ngữ cho ? Phân tích cái hay của việc dùng danh từ, động từ, tính từ. các thành ngữ trong hai câu thơ trên? b- Tác dụng: ? So sánh hai cách nói sau: Câu sử dụng Câu không sử thành ngữ dụng thành ngữ - Thân em vừa - Thân em vừa trắng lại vừa trắng lại vừa tròn tròn Bảy nổi ba chìm Vất vả, lận đận, với nước non. long đong với nước non. - Nước - Nước non lận non lận đận một đận một mình. mình Thân cò trôi nổi Thân cò lên phiêu bạt gian thác xuống nan bấy nay. ghềnh bấy nay ? Theo em cách nói nào mang lại ( HS: cách hiệu quả biểu cảm trong hai câu 1) trên? ? Phân tích cái hay của việc sử dụng TL cá nhân - Bảy nổi ba chìm : Là hình ảnh thành ngữ? chiếc bánh trôi được thả vào nước sôi để luộc nổi lên chìm xuống ba lần thì chín. Mượn hình ảnh ấy Hồ Xuân Hương nói về số phận long đong vất vả khi lên khi xuống của con người đặc biệt là người phụ nữ. - Lên thác xuống ghềnh: Chỉ sự khó khăn gian nan, vất vả, hiểm nguy của người nông dân trong XH PK đương thời. Đồng thời tố cáo XH PK dập vùi cuộc đời họ. -> Các thành ngữ này đều dùng 219
6. hình thức ẩn dụ hoặc so sánh để bộc lộ nghĩa. Do đó cả hai thành ngữ đều có tính hình tượng và tính biểu cảm cao. ? Vậy thành ngữ có thể đảm nhiệm 2- Ghi nhớ ( sgk trang 144) vai trò ngữ pháp gì trong câu? Tác TL cá nhân dụng của việc sử dụng thành ngữ? Hoạt động 3: Luyện tập, củng cố. - Mục tiêu : củng cố kiến thức về Thành ngữ. - Phương pháp, kĩ thuật: Nêu vấn đề, thảo luận nhóm. - Hình thức: Cá nhân, nhóm. - NL, PC: + NL: Giải quyết vấn đề, hợp tác. + PC: Yêu nước : yêu ngôn ngữ tiếng Việt, trân trọng, giữ gìn vẻ đẹp của tiếng Việt. Chăm chỉ : Chăm học, ham học, có tinh thần tự học. Trách nhiệm : Có ý thức trau dồi vốn thành ngữ - Thời gian: 15 phút . III- Luyện tập: HĐ cá nhân - HS đọc Bài 1: - Y/c Hs đọc bài 1. - Làm a - Sơn hào hải vị : Những món ăn ngon có trên - Hướng dẫn HS việc cá núi, dưới biển. làm bài nhân - Nem công chả phượng : Các món ăn ngon, sang - Nhận xét bổ sung. - Báo cáo trọng và quý hiếm. kết quả b- Tứ cố vô thân : Chỉ một mình, không nơi nương - Nhận xét tựa. c- Da mồi tóc sương : Chỉ người đã về già( tóc đã bạc, da có những lốm đốm chấm nâu nhạt như đồi mồi) Tổ/c HĐ nhóm: 5’ - Tạo Bài 4: (KT khăn trải bàn) nhóm. - Áo gấm đi đêm : của quý dùng không đúng lúc, - Bước 1: Chuẩn bị. - HĐ cá đúng chỗ, thành ra hoài phí, ví như mặc áo ấm mà + Chia nhóm: Cả nhân 2’, lại đi trong đêm tối thì cũng giống như mọi loại áo lớp chia thành 6 nhóm 3’. khác, vì không ai có thể nhìn thấy được. nhóm - Đại diện - Ăn canh cả cặn: Tham lam quá đáng, hưởng tất + Nhiệm vụ: nhóm báo cả , không san sẻ, nhường nhịn cho ai phần nào. Làm bài tập 4 cáo kết - Ăn cháo đá bát: Hành động vô ơn, bạc nghĩa, - Bước 2: Thực hiện quả. Các phản bội ân nhân của mình. nhiệm vụ. nhóm - Ăn cây táo rào cây xoan: Chịu ơn ngwoif này, + GV quan sát, phát nhận xét, nơi này nhưng lại đi vun đắp cho người khác, nơi hiện giúp đỡ HS. bổ sung. khác. + Nhận xét, bổ - Cả thèm chóng chán: Thèm muốn nhiều, lắm sung: đam mê thì mau chán, chóng phai nhạt. - Cà cuống chết đến đít còn cay: Thất bại, mất thế 220
7. rồi vẫn ngoan cố, bảo thủ, không chịu thay đổi bản chất, trái lại còn cay cú hơn mà tiếp tục đeo đuổi mục tiêu, ý đồ của mình đến cùng. - Con nhà lính tính nhà quan: Có đòi hỏi quá cao , hoặc có biểu hiện ra với vẻ sang trọng, vượt quá khả năng và hoàn cảnh cho phép. - Đau lòng xót ruột : Đau đớn, xót xa, tiếc thương cao độ. - Đầu gối quá cằm: Chỉ ngồi một chỗ, không lao động do yếu sức, già cả, hoặc lười biếng. - Hết khôn dồn đến dại: Không còn sáng suốt nữa, có hành động, lời nói dại dột mù quáng. - Học chọc bát cơm học đơm bát cháo : Học hành dốt nát, tốn cơm tốn của một cách vô ích. * Củng cố: ? Thế nào là thành ngữ ? Cho VD? ? Thành ngữ có thể đảm nhiệm chức vụ ngữ pháp gì trong câu? ? Sử dụng thành ngữ có tác dụng gì ? Hoạt động 4: Vận dụng. - Mục tiêu: Vận dụng kiến thức đã học về Thành ngữ. - Phương pháp và kĩ thuật: Nêu vấn đề. - Hình thức: Cá nhân. - NL, PC: + NL: Giải quyết vấn đề. + PC: Yêu nước : yêu ngôn ngữ tiếng Việt, trân trọng, giữ gìn vẻ đẹp của tiếng Việt. Chăm chỉ : Chăm học, ham học, có tinh thần tự học. Trách nhiệm : Có ý thức trau dồi vốn thành ngữ Hãy viết một đoạn văn trong đó có sử dụng thành ngữ “ Chuột sa chĩnh gạo”. Hoạt động 5: Tìm tòi mở rộng. - Tìm trong thơ văn những câu, đoạn có sử dụng thành ngữ. - Làm bài tập còn lại. Sưu tầm những thành ngữ trong dân gian và giải thích nghĩa của nó. - Học, nắm chắc ghi nhớ, phân tích ví dụ để rõ hơn về thành ngữ. - Chuẩn bị : Điệp ngữ. Soạn: 25/11/ 2020- Dạy: /12/2020. Tiết 50- Tập làm văn: CÁCH LÀM BÀI VĂN BIỂU CẢM VỀ TÁC PHẨM VĂN HỌC. A- Mục tiêu cần đạt: 1- Về kiến thức: - Nắm được yêu cầu của bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học. - Cách làm dạng bài biểu cảm về tác phẩm văn học. 2- Về kĩ năng: 221
8. - Cảm thụ tác phẩm văn học đã học . - Viết được những đoạn văn, bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học. - Làm được bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học. 3- Về thái độ: Có ý thức trong việc tạo lập văn bản biểu cảm. => Định hướng năng lực, phẩm chất: - NL: Giao tiếp, hợp tác, năng lực gqvđ và sáng tạo. - PC: + Chăm chỉ : Chăm học, ham học, có tinh thần tự học. + Trách nhiệm : Có ý thức tự học, tự tìm tòi để củng cố kiến thức. B- Chuẩn bị: 1- Thầy : Giáo án, sgk, sgv. 2- Trò: Sgk, Vở ghi. C- Tổ chức các hoạt động dạy và học. Hoạt động 1: Khởi động : - Mục tiêu: Tạo tâm thế thoải mái khi vào bài học mới. - Phương pháp và kĩ thuật: Đặt câu hỏi, động não cá nhân. - Hình thức: cá nhân. - Năng lực, phẩm chất hướng tới: + NL: Tư duy sáng tạo. + PC: Chăm chỉ : Chăm học, ham học, có tinh thần tự học. - Thời gian 5 phút * Ổn định tổ chức. * Kiểm tra bài cũ: ? Yếu tố miêu tả, tự sự có vai trò ntn trong bài văn biểu cảm? ? Làm bài tập 1. * Khởi động : GV đọc cho HS nghe một bài văn biểu cảm. ? Nêu các bước tạo lập một VB ? - GV gợi dẫn vào bài. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới: HOẠT ĐỘNG CỦA GV HĐ CỦA HS YÊU CẦU CẦN ĐẠT - Mục tiêu: Hiểu được I- Tìm hiểu cách làm bài văn biểu cảm về Cách biểu cảm về tác tác phẩm văn học. phẩm văn học. - Phương pháp: nêu vấn đề - Hình thức: cá nhân, nhóm. - NL, PC: + NL: hợp tác, giải quyết vấn đề. + PC: Chăm chỉ : Chăm học, ham học, có tinh thần tự học. 222
9. Trách nhiệm : Có ý thức tự học, tự tìm tòi để củng cố kiến thức. - Thời gian: 28 phút. 1- Tìm hiểu bài văn : “ Cảm nghĩ về một bài - Y/c hs đọc bài văn: HS đọc ca dao”. ? Bài văn viết về bài ca TL cá nhân - Bài văn viết về bài ca dao : dao nào? Hãy đọc liền “Đêm qua ra đứng bờ ao mạch bài ca dao đó? Tào Khê nước chảy vẫn còn trơ trơ”. ? Tác giả phát biểu cảm TL cá nhân nghĩ về bài ca dao bằng cách nào? ( Gợi ý : tưởng tượng, liên tưởng, hồi tưởng, suy ngẫm về các hình ảnh chi tiết của nó. Tức là nội dung và hình thức nghệ thuật của nó) ? Hãy chỉ ra các yếu tố TL cá nhân - Những hình ảnh liên tưởng : “ Bóng một đó trong bài văn? người đội khăn, mặc áo dài, chắp tay sau lưng, quay mặt trông trời lấp lánh sao, bên cái cầu rửa ở bờ ao tối mờ mờ” - Những hình ảnh liên tưởng : “ một người quen thật của tôi, có thể là họ hàng ruột thịt đang kiếm ăn ở một phương xa đang hướng về cố hương” - Những hình ảnh có tính chất hồi tưởng : “ Tôi chỉ lơ mơ nghe thầy giáo giảng các nghĩa, các ý và so sánh hình tượng. Tất cả tâm trí và mắt nhìn của tôi càng như dính vào mạng tơ đang nấc lên mà gọi trời, gọi sao, gọi nhện” - Suy ngẫm về các hình ảnh : “ Thì ra cái vùng sao như cát, như thhuyr tinh vãi kia ở trong tranh minh họa là dải Ngân Hà? A! Sông Ngân ! Sông Ngân ! THế la con sông điển tích mà tôi được biết bấy lâu Vừa bâng khuâng, vừa da diết vô cùng” “ Lại con sông Tào Khê nữa! Hơn bốn mười năm sau đấy tôi đã được tới đứng bên bờ phù sa của nó mà trông nhiều bạn tôi xưa cũng thấy thế”. ? Theo em, để bày tỏ TL cá nhân * Các yêu cầu khi làm văn biểu cảm về một 223
10. được cảm xúc của mình tác phẩm: về tác phẩm văn học, - Đọc kĩ tác phẩm để hình thành cảm xúc từ người viết phải làm nững chi tiết hình ảnh gây ấn tượng sâu sắc ntn? nhất. - Từ cảm xúc ấy, có thể phát huy trí tưởng tượng, liên tưởng, hồi tưởng và rút ra những suy nghĩ về ý nghĩa của tác phẩm. ? Vậy khi phát biểu TL cá nhân => Khi phát biểu cảm nghĩ về một tác phẩm cảm nghĩ cần đến văn học cần các biện pháp tượng tượng, liên những yếu tố nào? tượng, suy luận 2- Ghi nhớ ( sgk trang 147) ? Em hiểu phát biểu TL cá nhân cảm nghĩ về một tác phẩm văn học là gì? ? Bố cục bài văn PBCN về một tác phẩm văn học có tuân theo bố cục chung của một văn bản không? Nêu yêu cầu từng phần? Hoạt động 3: Luyện tập, củng cố. - Mục tiêu : củng cố kiến thức về văn biểu cảm - Phương pháp, kĩ thuật: Nêu vấn đề. - Hình thức: cá nhân. - NL, PC: + NL: Giải quyết vấn đề. + PC: Chăm chỉ : Chăm học, ham học, có tinh thần tự học. Trách nhiệm : Có ý thức tự học, tự tìm tòi để củng cố kiến thức. - Thời gian: 10 phút. II- Luyện tập: Y/c hs đọc Bài 1: Gv tham khảo bài viết về “ Cảnh khuya” của Hồ Chí HD hs làm bài Minh.( Bồi dưỡng Ngữ văn 7 trang 119). Nhận xét, bổ sung Bài 2: Lập dàn ý cho bài “ Ngẫu nhiên viết nhân buổi mới về quê”. * Củng cố: ? Em hiểu phát biểu cảm nghĩ về một tác phẩm văn học là gì? ? Bố cục bài văn PBCN về một tác phẩm văn học có tuân theo bố cục chung của một văn bản không? Nêu yêu cầu từng phần? Hoạt động 4: Vận dụng. - Mục tiêu: Vận dụng kiến thức đã học về văn biểu cảm để viết một đoạn văn cho đề bài cụ thể. - Phương pháp và kĩ thuật: Nêu vấn đề. - Hình thức: Cá nhân. - NL, PC: 224
11. + NL: Giải quyết vấn đề. + PC: Chăm chỉ - chăm học, ham học, có tinh thần tự học. Viết một đoạn văn phát biểu cảm nghĩ của em về câu ca dao: Thân em như trái bần trôi Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu. Hoạt động 5: Tìm tòi mở rộng. - Tìm đọc một số bài văn biểu cảm về tác phẩm văn học. - Nắm chắc nội dung bài. - Dựa vào dàn ý bài tập 2 viết thành văn một số đoạn. - Chuẩn bị : Viết bài Tập làm văn số 3. Soạn : 23/11/ 2020- Dạy: / 12/ 2020. Tiết 51- Văn bản : TIẾNG GÀ TRƯA. ( Xuân Quỳnh) A- Mục tiêu cần đạt: 1- Về kiến thức: - Hiểu sơ giản về tác giả Xuân Quỳnh . - Cơ sở của lòng yêu nước sức mạnh của người chiến sĩ trong cuộc KC chống Mĩ: những kỉ niệm tuổi thơ trong sáng sâu nặng nghĩa tình. - Nghệ thuật sử dụng điệp từ, điệp ngữ, điệp câu trong bài thơ. 2- Về kĩ năng: - Đọc- hiểu tác phân tích văn bản thơ trữ tình có sử dụng các yếu tố tự sự. - Phân tích các yếu tố biểu cảm trong văn bản. 3- Về thái độ: Bồi dưỡng lòng yêu nước thông qua việc yêu những kỉ niệm tuổi thơ. => Định hướng năng lực, phẩm chất: - NL giải quyết vấn đề, cảm thụ thẩm mĩ, hợp tác, sáng tạo. - PC: + Yêu nước: yêu những gì thân thuộc nhất của làng quê. + Chăm chỉ: Tự học, tự tìm tòi phân tích bài thơ. + Trách nhiệm: bảo vệ và xây dựng đất nước. B- Chuẩn bị: 1- Thầy : Giáo án, sgk, sgv, bảng phụ 2- Trò : Sgk, chuẩn bị bài. C- Tổ chức các hoạt động dạy học: Hoạt động 1: Khởi động. - Mục tiêu: Tạo tâm thế kết nối vào bài mới. - Phương pháp và kĩ thuật: Đặt câu hỏi, động não cá nhân. - Hình thức: cá nhân. - Năng lực, phẩm chất hướng tới: + NL: Trình bày 1 phút, giải quyết vấn đề. + PC: chăm chỉ với nhiệm vụ học tập của bản thân. - Thời gian: 5 phút * Ổn định tổ chức. * Kiểm tra bài cũ. 225
12. ? Đọc thuộc lòng bài thơ “ Rằm tháng giêng”? Bài thơ giúp em hiểu thêm điều gì về tâm hồn lãnh tụ Hồ Chí Minh? Nêu nội dung và nghệ thuật bài thơ? ? Phân tích cảnh thiên nhiên đêm rằm tháng giêng và hình ảnh con người trong bài thơ? * Khởi động vào bài mới: - Cho hs xem hình ảnh phim tư liệu về thời KC chống Mĩ. ? Em có suy nghĩ gì sau khi xem những thước phim tư liệu trên? - Giới thiệu vào bài học. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới: HOẠT ĐỘNG CỦA GV HĐ CỦA HS YÊU CẦU CẦN ĐẠT - Mục tiêu: Nắm những nét cơ I- Đọc và tìm hiểu chung. bản về tác giả, tác phẩm. - Phương pháp và KT: Đọc sáng tạo, KT đặt câu hỏi. - Hình thức: cá nhân - Năng lực, phẩm chất hướng tới: + Hình thành NL tự học. + Phẩm chất: Chăm chỉ- tự học, tự tìm tòi phân tích bài thơ. - Thời gian: 5 phút. 1- Tác giả : ? Em hiểu gì về tác giả bài thơ? TL cá nhân ( sgk) 2- Tác phẩm: HS đọc a- Đọc và tìm hiểu chú thích. Nhận xét b- Tìm hiểu chung: ? Em hiểu gì về xuất xứ bài thơ TL cá nhân * Xuất xứ: Bài thơ trích từ tập “ Hoa này? dọc chiến hào” năm 1968- tập thơ đầu tay của tác giả. * Thể thơ: ? Xác định thể thơ của văn bản? TL cá nhân Thể thơ 5 tiếng nhưng có chỗ biến đổi Em có nhận xét gì về cách gieo khá linh hoạt. vần, số câu trong mỗi khổ? Gieo vần cách ở cuối câu. ( GV: Khổ 1 gồm 7 dòng; khổ 2 gồm 6 dòng; khổ 3: 6 dòng; khổ 4: 14 dòng; khổ 5: 10 dòng. Số chữ trong câu: 5 chữ. Tuy nhiên có dòng số chữ có thể hơn 5. * Bố cục: 3 phần. ? Nêu bố cục của bài thơ ? TL cá nhân P1: Bẩy câu đầu ( khổ 1): tiếng gà cất lên trên đường hành quân khơi nguồn cảm xúc. 226
13. P2: 26 câu thơ tiếp ( khổ 2,3,4) : Tiếng gà gọi về tuổi thơ. P3: còn lại: Tiếng gà giục giã tinh thần chiến đấu. ? Bài thơ sử dụng phương thức TL cá nhân * Phương thức biểu đạt: biểu đạt nào? Tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm. II- Phân tích. - Mục tiêu: hiểu được tình làng quê thắm thiết sâu nặng gắn với tiếng gà trưa quen thuộc. - Phương pháp: KT đặt câu hỏi, chia sẻ cặp đôi, thảo luận nhóm. - Hình thức: Cá nhân, cặp đôi, nhóm. - NL, PC: + NL: trình bày 1 phút, hợp tác, cảm thụ thẩm mĩ. + PC: Yêu nước: yêu những gì thân thuộc nhất của làng quê. Chăm chỉ: Tự học, tự tìm tòi phân tích bài thơ. Trách nhiệm: bảo vệ và xây dựng đất nước. - Thời gian: 20’ 1- Tiếng gà trưa thức dậy tình cảm làng quê. ? Trên đường hành quân, lúc TL cá nhân - Âm thanh tiếng gà nhảy ổ: quen thuộc tạm nghỉ nơi xóm nhỏ, âm Cục cục tác, cục ta thanh nào vọng vào tâm trí tác + Là tiếng gà nhảy ổ để có những quả giả? trứng vàng tạo thành niềm vui cho Tổ/c chia sẻ cặp đôi: 3’ - Tạo cặp người nông dân cần cù, chắt chiu. ? Tại sao trong vô vàn âm thanh đôi + Nó là âm thanh dự báo những điều của làng quê, tiếng gà trưa lại - HĐ cá tốt lành, một cuộc sống bình yên. có tác động đến tâm trí của tác nhân: 1’ giả? - Chia sẻ GV bổ sung, chốt. cặp đôi: 1’. - Báo cáo kết quả. - Nhận xét HĐ cá nhân: TL cá nhân - Tác động: ? Tiếng gà trưa nhảy ổ tác động Nghe xao động nắng trưa như thế nào đến người lính? Nghe bàn chân đỡ mỏi Nghe gọi về tuổi thơ. 227
14. ? Trong khổ thơ tác giả sử dụng TL cá nhân -> Điệp từ “ nghe”( 3 lần) kết hợp với biện pháp nghệ thuật gì? ẩn dụ chuyển đổi cảm giác tạo ra những liên tưởng nghệ thuật. Tác giả không chỉ nghe bằng thính giác mà còn nghe bằng cảm giác, bằng tâm tưởng, bằng hồi ức tràn về. ( GV: Tiếng gà trưa như nét khởi động bất ngờ chạm đến gợi lên trong lòng người chiến sĩ bao cảm xúc bao cảm giác) ? Bằng biện pháp nghệ thuật ấy TL cá nhân + Tiếng gà trưa làm xao động, làm dịu tác giả cho thấy tiếng gà gợi bớt cái nắng trưa gay gắt, xua tan cái những cảm giác mới lạ nào? mệt mỏi nơi người chiến sĩ, cảm thấy chân đỡ mỏi. + Tiếng gà trưa đánh thức những kỉ niệm xa xưa, đánh thức kí ức tuổi thơ, đưa người lính sống lại những năm tháng hồn nhiên tươi đẹp nhất của đời người: cảm thấy tuổi thơ hiện về. ? Nghe tiếng gà bằng cả tâm TL cá nhân -> Phản ánh tình yêu làng quê thắm hồn, điều đó phản ánh tình cảm thiết sâu nặng. Tình cảm ấy gắn với kí của nhà thơ ntn? ức tiếng gà trưa quen thuộc. ( GV: Đoạn thơ mở đầu kể về một sự việc rất đời thường, thơ mộng, góp phần làm dịu bớt không khí nóng bức của chiến tranh, mở ra một không gian và thời gian thanh bình sâu lắng giúp cho những người lính, những bạn đọc thưở ấy cũng như bạn đọc ngày nay được chút thời gian yên tĩnh trong cõi lòng để lắng sâu suy cảm) Hoạt động 3: Luyện tập. - Mục tiêu: củng cố kiến thức trọng tâm - Phương pháp và kĩ thuật: nêu vấn đề. - Hình thức: cá nhân. - Năng lực, phẩm chất hướng tới: - Định hướng NL, phẩm chất: + Hình thành NL tự học, sáng tạo. + Phẩm chất: Chăm chỉ tự học. - Thời gian: 5 phút. ? Tiếng gà trưa tác động như thế nào đến tâm hồn, tình cảm của người lính? Hoạt động 4: Vận dụng. 228
15. - Mục tiêu: Vận dụng kiến thức vào viết đoạn văn trình bày cảm nhận. - Phương pháp và kĩ thuật: nêu vấn đề. - Hình thức: cá nhân. - Năng lực, phẩm chất hướng tới: + Hình thành NL tự học, sáng tạo. + Phẩm chất: Chăm chỉ tự học. Viết một đoạn văn trình bày cảm nhận của em về giá trị của biện pháp điệp từ “ nghe” trong đoạn thơ: Nghe xao động nắng trưa Nghe bàn chân đỡ mỏi Nghe gọi về tuổi thơ. Hoạt động 5: Tìm tòi mở rộng. - Đọc thêm: Tuyển tập Thơ Xuân Quỳnh. - Học thuộc lòng bài thơ. - Nắm vững nội dung đã phân tích. - Chuẩn bị : Tiếng gà trưa( phần còn lại). Soạn: 25/11 / 2020 Dạy: / 12/ 2020 Tiết 52- Văn bản: TIẾNG GÀ TRƯA. ( tiếp). Hoạt động 1: Khởi động. * Ổn định tổ chức: 1 phút. * Kiểm tra bài cũ: ? Phân tích sự tác động của âm thanh tiếng gà trưa gợi nhớ về làng quê trong lòng những người chiến sĩ? * Khởi động vào bài mới: GV dẫn dắt nội dung tiết 49 để vào tiết 50. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới: HOẠT ĐỘNG CỦA GV HĐ CỦA HS YÊU CẦU CẦN ĐẠT II- Phân tích ( tiếp) 2- Tiếng gà gọi những kỉ niệm tuổi thơ. - Quan sát vào phần hai : ? Mỗi khổ thơ ở phần hai đều HS bộc lộ bắt đầu bằng cụm từ nào? Tác dụng ? ( Gợi ý: đều bắt đầu bằng cụm từ “ Tiếng gà trưa” làm thành một dòng thơ. Cụm từ đó có tác dụng khơi dậy những kỉ niệm tuổi thơ về: - Hình ảnh cả đàn gà( khổ 2). - Kỉ niệm nhìn gà đẻ bị bà mắng ( khổ 3). - Hình ảnh bà ( khổ 4)). Tổ/c HĐ nhóm: 5’ ( KT khăn trải bàn) * Hình ảnh cả đàn gà 229
16. - Bước 1: Chuẩn bị. - Tạo - Hình ảnh những con gà mái mơ. + Chia nhóm: Cả lớp chia nhóm. - Hình ảnh những con gà mái vàng. thành 6 nhóm, mỗi nhóm 6 hs, - HĐ cá - Ổ rơm hồng những trứng. phát phiếu cá nhân. nhân 2’, -> Nghệ thuật: + Nhiệm vụ: nhóm 3’. - Sử dụng những tính từ chỉ màu sắc Câu 1: Ở đoạn thơ thứ hai, - Đại diện hồng, mơ, vàng, đốm trắng, óng : gợi tiếng gà trưa khơi dậy những nhóm báo vẻ đẹp tươi sáng, đầm ấm, hiền hòa, bình hình ảnh thân thương nào? cáo kết dị của làng quê. Nhận xét về nghệ thuật miêu quả. Các - Sử dụng điệp từ “ này”: như giới tả của nhà thơ về hình ảnh nhóm nhận thiệu một cách đầy hồ hởi, vui sướng những con gà và tác dụng của xét, bổ hân hoan khiến người đọc như đang nhìn nghệ thuật ấy? sung. thấy trước mắt những con gà mái mơ, Câu 2: Ở đoạn thơ thứ ba, mái vàng; biểu hiện tình cảm nồng hậu, tiếng gà trưa khơi dậy kỉ niệm gần gũi thân thương, gắn bó của con nào? người với gia đình làng quê. Lời mắng yêu của bà gợi cho * Kỉ niệm nhìn gà đẻ, bị bà mắng yêu. em nghĩ gì về tình bà cháu? -> Lời mắng yêu của bà với cháu xuất Theo em, cháu có cảm nhận phát từ mong muốn cháu xinh đẹp, hạnh được tình yêu của bà dành cho phúc. Chi tiết thể hiện một cách chân không? thật tình yêu thương của bà dành cho Câu 3: Ở đoạn thơ thứ tư, cháu. tiếng gà trưa khơi dậy những kí ức nào về người bà thân thương và tâm trạng của cháu? ? Em có suy nghĩ gì về hình * Hình ảnh bà: ảnh bà chắt chiu từng quả - Hình ảnh bà với bàn tay khum khum trứng, trân trọng, nâng niu soi trứng. từng quả trứng trên tay? Nỗi - Tấm lòng chắt chiu. lo của bà trong đoạn thơ gợi - Sự nâng đỡ từng sự sống nhỏ nhoi cho em cảm xúc gì? trong quả trứng của bà. - Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ. - Bà dành trọn tình yêu thương cho cháu, + GV quan sát, phát hiện giúp lo lắng sợ sương muối đàn gà toi, cuối đỡ HS. năm bán gà mua cho cháu quần áo mới. + Nhận xét, bổ sung: - Là tâm trạng sung sướng của cháu khi được mặc quần áo mới. Hoạt động cá nhân: ? Như vậy trong kỉ niệm của TL cá nhân -> Đó là hình ảnh bà thôn quê chịu cháu, bà hiện lên với những thương chịu khó chắt chiu từng niềm vui đức tính cao quý nào? nhỏ trong cuộc sống còn nhiều vất vả lo toan. Nỗi lo của bà vì niềm vui của cháu, vì bộ quần áo mới mà cháu có thể mặc vào đầu xuân. Đó là nỗi lo chân thật của người bà giàu tình yêu thương trong 230
17. cuộc sống còn nhiều gian nan vất vả. => Người bà hiện lên mang vẻ đẹp của những bà mẹ VN nghèo nhưng hết lòng vì con cháu; chịu đựng nhẫn nại và hi sinh thầm lặng vì cháu con. ? Chi tiết về niềm vui của HS bộc lộ cháu khi được quần áo mới gợi cho em suy nghĩ gì về tuổi thơ và tình bà cháu? ( Gợi ý: Tuổi thơ gắn với niềm vui nhỏ bé trong lành ở gia đình, làng quê. Vui vì có quần áo mới nhưng vui hơn khi cảm nhận được tình yêu thương ấm áp mà bà dành cho. Niềm vui ấy được tạo ra từ bao nhiêu lo toan, tần tảo, chắt chiu của bà trong cuộc sống. Được hưởng hạnh phúc ấy, người chiến sĩ Xuân Quỳnh thực sự cảm động và mãi nhớ ơn quê hương, ông bà, cha mẹ. Với nhà thơ mồ côi mẹ từ nhỏ, cha vắng nhà làm việc ở xa, hai chị em sống với bà ở làng La Khê ( Hà Tây) không yêu thương bà, biết ơn bà làm sao mà nhà thơ viết được những câu thơ, ghi lại những kỉ niệm đẹp như thế. Rõ ràng với Xuân Quỳnh thơ với đời, hiện tại với quá khứ cứ đan xen hài hòa gắn bó hồn nhiên trong veo như nắng trưa và gió mát ngày hè vậy) ? Nhận xét về cách xưng hô TL cá nhân -> Nhân vật trữ tình trong bài thơ- người của nhân vật trữ tình trong bài chiến sĩ ban đầu là lời tâm sự của chính thơ? mình với tất cả mọi người nhưng sau dần chuyển hẳn sang trò chuyện với một nhân vật trữ tình khác vừa xuất hiện: bà ( gọi bà xưng cháu). Đây chính là đặc trưng của thơ tự sự kết hợp với trữ tình. 3- Tiếng gà trưa thúc giục tinh thần chiến đấu. 231
18. ? Từ những kỉ niệm tuổi thơ HS bộc lộ thấm đẫm tình bà cháu, cảm hứng thơ mở rộng hướng đến tình cảm nào? ( Gợi ý : Tiếng gà trưa gợi niềm suy tư của con người về hạnh phúc, về cuộc sống chiến đấu hiện tại) ? Vì sao tiếng gà trưa lại gợi “ TL cá nhân * Tiếng gà trưa gợi bao nhiêu hạnh bao nhiêu hạnh phúc”? phúc: - Tiếng gà trưa và những ổ trứng hồng là những âm thanh và hình ảnh của cuộc sống bình yên no ấm. - Tiếng gà thức dậy bao tình cảm bà cháu mến thương, tình gia đình, quê hương . - “Giấc ngủ hồng sắc trứng” là giấc mơ về những điều tốt đẹp, niềm vui, hạnh phúc. ? Từ niềm vui, niềm hạnh TL cá nhân * Tiếng gà giục giã người chiến sĩ nhận phúc tuổi thơ, tiếng gà giục thức trách nhiệm của người cầm súng: giã người chiến sĩ điều gì? Cháu chiến đấu hôm nay Vì lòng yêu Tổ Quốc Vì xóm làng thân thuộc. Bà ơi cũng vì bà Vì tiếng gà cục tác Ổ trứng hồng tuổi thơ. ? Nhận xét về mục đích chiến TL cá nhân -> Mục đích chiến đấu của người chiến đấu của người chiến sĩ? sĩ là cái chung cao cả ( Tổ Quốc) trong đó có cái riêng bình dị ( xóm làng, bà, tiếng gà, ổ trứng ) ? Từ đó em hiểu gì về tâm hồn TL cá nhân -> Tâm hồn chứa đựng một tình yêu người chiến sĩ? rộng lớn, sâu sắc mà cao cả . Người chiến sĩ vừa bày tỏ được nỗi nhớ bà da diết, vừa bộc lộ được nhận thức về trách nhiệm bảo vệ Tổ Quốc của mình. ? Đoạn thơ cuối, tác giả dùng TL cá nhân - Điệp từ “ vì” được lặp lại liên tiếp ở nghệ thuật gì ? những câu thơ-> Khẳng định niềm tin chân thật và chắc chắn của con người: Vì mục đích chiến đấu hết sức cao cả nhưng cũng hết sức bình dị. ( GV liên hệ với “ Lòng yêu nước” của I- li –a Ê-ren- bua). III- Tổng kết: 232
19. ? Em có nhận xét gì về đặc sắc TL cá nhân 1- Nghệ thuật . trong nghệ thuật bài thơ? - Bài thơ được viết theo thể thơ 5 tiếng phù hợp với việc vừa kể chuyện vừa bộc lộ tâm tình, hình ảnh thơ bình dị chân thực. - Sử dụng có hiệu quả điệp từ ngữ “ tiếng gà trưa”, có tác dụng nối mạch cảm xúc, gợi nhắc kỉ niệm lần lượt hiện về. ? Bài thơ bộc lộ những tình TL cá nhân 2- Nội dung. cảm sâu sắc nào trong lòng Bài thơ gợi những kỉ niệm về người bà nhà thơ? tràn ngập yêu thương đã khiến người chiến sĩ thêm vững bước trên đường ra mặt trận. Hoạt động 3: Luyện tập. - Mục tiêu: củng cố kiến thức trọng tâm - Phương pháp và kĩ thuật: nêu vấn đề. - Hình thức: cá nhân. - Năng lực, phẩm chất hướng tới: - Định hướng NL, phẩm chất: + Hình thành NL tự học, sáng tạo. + Phẩm chất: Chăm chỉ tự học. - Thời gian: 5 phút. ? Tình cảm, cảm xúc nào được biểu hiện trong bài thơ? A- Hoài niệm tuổi thơ. B- Tình bà cháu. C- Tình yêu quê hương, đất nước. D- Cả ba ý trên. Hoạt động 4: Vận dụng. - Mục tiêu: Vận dụng kiến thức vào viết đoạn văn trình bày cảm nhận. - Phương pháp và kĩ thuật: nêu vấn đề. - Hình thức: cá nhân. - Năng lực, phẩm chất hướng tới: + Hình thành NL tự học, sáng tạo. + Phẩm chất: Chăm chỉ tự học. ? Viết một đoạn văn ngắn ghi lại một kỉ niệm về bà ( bà nội hoặc bà ngoại) Hoạt động 5: Tìm tòi mở rộng. - Đọc thêm: Tuyển tập Thơ Xuân Quỳnh. - Học thuộc lòng bài thơ. - Nắm vững nội dung và nghệ thuật bài thơ. - Phân tích tác dụng của việc dùng điệp từ ngữ trong bài thơ. - Chuẩn bị: Một thứ quà của lúa non: Cốm. 233