Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi Ngữ văn Lớp 7

Nội dung text: Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi Ngữ văn Lớp 7

1. CHUYÊN ĐỀ 1: VĂN BẢN NHẬT DỤNG BÀI 1: CỔNG TRƯỜNG MỞ RA (Lí Lan) A. Lý thuyết. I. Tìm hiểu chung: 1. Tác giả: - Lý Lan sinh ra tại Thủ Dầu Một, Bình Dương. Quê mẹ ở Lái Thiêu, quê cha ở huyện Triều Dương, thành phố Sán Đầu, tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc. Tám năm đầu đời Lý Lan sống ở quê mẹ, sau khi mẹ mất thì gia đình về Chợ Lớn định cư. Lý Lan học khoảng một năm ở trường làng, nửa năm ở trường Trung Chánh, và Tiểu học Chợ Quán, Trung học Gia Long, Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, và cao học Anh văn ở Đại học Wake Forest (Mỹ). - Từ năm 1980 Lý Lan bắt đầu dạy ở trường Trung học Cần Giuộc – Long An), năm 1984 chuyển về trường Trung học Hùng Vương, thành phố Hồ Chí Minh. Năm1991, chuyển qua trường Trung học Lê Hồng Phong, năm 1995 sang dạy ở Đại học Văn Lang, đến năm 1997 thì nghỉ dạy. Lý Lan lập gia đình với Mart Stewart, một người Mỹ và hiện định cư ở cả hai nơi, Mỹ và Việt Nam. - Các tác phẩm chính: + Truyện dài đầu tay của Lý Lan là “Chàng Nghệ Sĩ” in trên báo tuổi trẻ và được viết trong hoàn cảnh chưa đầy đủ giải thưởng (năm 1978). + Tập truyện ngắn đầu tay Cỏ Hát (in chung với Trần Thùy Mai) xuất bản năm 1983 (Nhà xuất bản Tác Phẩm Mới, Hà Nội). + Tập truyện thiếu nhi Ngôi Nhà Trong Cỏ (Nhà xuất bản Kim Đồng, Hà Nội, 1984) được giải thưởng văn học thiếu nhi của Hội Nhà văn Việt Nam. + Tập thơ “ Là mình”- Nhà xuất bản Văn Nghệ thành phố Hồ Chí Minh, 2005) được giải thưởng thơ Hội Nhà Văn TP HCM. - Là một phụ nữ đa tài, vừa là nhà giáo, nhà văn và đồng thời là một dịch giả nổi tiếng. 1
2. - Phong cách nghệ thuật: dịu dàng, đằm thắm và dạt dào cảm xúc trên từng trang viết. 2. Tác phẩm: Hoàn cảnh ra đời in trên báo Yêu trẻ, số 166, ngày 1-9-2000, văn bản ghi lại chân thực cảm xúc của người mẹ trong đêm trước ngày khai trường của con. Thể loại Thể kí Tóm tắt: Trước ngày tựu trường của con, người mẹ không ngủ được. Khi đứa con đã ngủ say, người mẹ bồi hồi nhớ lại những hoạt động trong ngày của con và nhớ về cả những kỉ niệm của chính bản thân mình trong ngày khai trường đầu tiên. Người mẹ nghĩ về tương lai của đứa con, rồi liên tưởng tới ngày khai giảng ở Nhật- một ngày hội thực sự của toàn xã hội- nơi mà mọi người thể hiện sự quan tâm tới thế hệ tương lai. Giá trị nội dung Như những dòng nhật kí tâm tình, nhỏ nhẹ và sâu lắng, bài văn giúp ta hiểu thêm tấm lòng yêu thương, tình cảm sâu nặng của người mẹ đối với con và vai trò to lớn của Nhà trường đối với cuộc sống của mỗi người. Giá trị nghệ thuật - Lựa chọn hình thức tự bạch, như những dòng nhật kí tâm tình, thủ thỉ của mẹ đối với con. - Ngôn ngữ giàu sức biểu cảm, để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng bạn đọc II. Dàn ý phân tích tác phẩm “Cổng trường mở ra”: 1. Mở bài: - Giới thiệu về tác giả Lí Lan (tiểu sử, sự nghiệp sáng tác, phong cách nghệ thuật, ) - Giới thiệu về văn bản “Cổng trường mở ra” (hoàn cảnh ra đời, xuất xứ, khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật ) 2. Thân bài: 2
3. “ Cổng trường mở ra” thuộc loại văn biểu cảm, tác giả viết theo dòng chảy cảm xúc của long mẹ với con thơ qua độc thoại nội tâm của người mẹ. Thời gian nghệ thuật là đêm trước ngày khai trường của con vào lướp Một. a. Tâm trạng của người mẹ trong đêm trước ngày con khai trường: - Những tình cảm dịu ngọt mẹ dành cho con: + Trìu mến quan sát những việc làm của con (giúp mẹ thu dọn đồ chơi, háo hức ngày mai thức dậy cho kịp giờ, ) + Vỗ về cho con ngủ, xem lại những thứ đã chuẩn bị cho con trong ngày đầu tiên đến trường, - Tâm trạng của người mẹ trong đêm trước ngày con khai trường: không ngủ được: + Suy nghĩ về việc làm cho ngày đầu tiên con đi học có ý nghĩa. + Hồi tưởng lại những kỉ niệm không thể nào quên của bản thân trong ngày đầu tiên đi học. + Hôm nay, mẹ không tập trung được vào việc gì. + Mẹ lên giường trằn trọc không ngủ được. + Mẹ nhớ sự nôn nao, hồi hộp khi cùng bà ngoại đi gần tới cổng trường và nỗi chơi vơi, hốt hoảng khi cổng trường đóng lại. ⇒ Yêu thương con, tình cảm sâu nặng đối với con và luôn luôn lo lắng, suy nghĩ cho con. b. Vai trò của nhà trường trong giáo dục thế hệ trẻ: - Từ câu chuyện về ngày khai trường ở Nhật, người mẹ bày tỏ suy nghĩ về vai trò của nhà trường đối với việc giáo dục thế hệ trẻ: “Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bước vào cánh cổng trường là thế giới kì diệu sẽ mở ra”. - Khẳng định vai trò to lớn của nhà trường đối với mỗi con người và niềm tin vào sự nghiệp giáo dục. 3. Kết bài: - Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản: 3
4. + Nội dung: Văn bản “Cổng trường mở ra” giúp chúng ta hiểu thêm về tình yêu thương, sự lo lắng của người mẹ đối với mỗi đứa con, đồng thời, qua đó còn cho chúng ta thấy vai trò của nhà trường trong quá trình phát triển của mỗi con người + Nghệ thuật: lựa chọn hình thức tự bạch như những lời tâm sự, ngon ngữ giàu sức biểu cảm, giọng văn tâm tình, thủ thỉ, nhẹ nhàng, - Liên hệ, mở rộng: kỉ niệm, ấn tượng, cảm xúc của bản thân trong ngày khai trường đầu tiên B. Bài tập: I. Cơ bản: Bài tập 1. Đêm trước ngày khai trường, tâm trạng của người con khác với tâm trạng của người mẹ như thế nào? A. Phấp phỏng lo lắng B. Vô tư, thanh thản C. Căng thẳng hồi hộp D. Thao thức, đợi chờ Đáp án. B Bài tập 2. Điền chữ S (sai) hoặc Đ (đúng) vào đầu mỗi ý dưới đây Văn bản “Cổng trường mở ra” là bài văn giúp ta: A. Hiểu thêm tấm lòng yêu thương của cha mẹ đối với con B. Hiểu về vai trò to lớn của nhà trường đối với cuộc sống của mỗi con người C. Hiểu về việc học hành là rất khó khăn, gian khổ D. Việc học chỉ quan trọng tùy vào mỗi người. Đáp án. A, B (Đ); C, D (S) Bài tập 3. Viết một đoạn văn ngắn kể về kỉ niệm đáng nhớ nhất trong ngày khai giảng năm học mới của em, có sử dụng ít nhất 2 từ ghép đẳng lập và 2 từ ghép chính phụ. Đáp án. Yêu cầu HS viết được đoạn văn ngắn có nội dung cơ bản sau. - Tâm trạng của em khi đón chào ngày khai trường - Sự chuẩn bị quần áo, sách vở - Khung cảnh ngôi trường hôm khai giảng - Các bạn của em như thế nào? 4
5. Bài tập 4: Theo em, tại sao người mẹ trong bài văn lại không ngủ được? Hãy đánh dấu vào các lí do đúng. A. Vì người mẹ quá lo sợ cho con. B. Vì người mẹ bâng khuâng xao xuyến khi nhớ về ngày khai trường đầu tiên của mình trước đây. C. Vì người mẹ bận dọn dẹp nhà cửa cho ngăn nắp, gọn gàng. D. Vì người mẹ vừa trăn trở suy nghĩ về người con, vừa bâng khuâng nhớ vè ngày khai trường năm xưa của mình. Đáp án. A, D Bài tập 5: Người mẹ nói: “ Bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra”. Đã 7 năm bước qua cánh cổng trường bây giờ, em hiểu thế giới kì diệu đó là gì? A. Đó là thế giới của những điều hay lẽ phải, của tình thương và đạo lí làm người. B. Đó là thế giới của ánh sáng tri thức, của những hiểu biết lí thú và kì diệu mà nhân loại hàng ngàn năm đã tích lũy được. C. Đó là thế giới của tình bạn, của tình nghĩa thầy trò, cao đẹp thủy chung. D. Tất cả đều đúng. Bài tập 6: Câu văn nào nói lên tầm quan trọng của nhà trường đối với thế hệ trẻ? A. Ai cũng biết rằng mỗi sai lầm trong giáo dục sẽ ảnh hưởng đến cả một thế hệ mai sau. B. Không có ưu tiên nào lớn hơn ưu tiên giáo dục thế hệ trẻ cho tương lai. C. Bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra. D. Tất cả đều đúng. II. Nâng cao: Bài tập 1: “Cổng trường mở ra” cho em hiểu điều gì? Tại sao tác giả lại lấy tiêu đề này. Có thể thay thế tiêu đề khác được không? *Gợi ý: Nhan đề “Cổng trường mở ra” cho ta hiểu cổng trường mở ra để đón các em học sinh vào lớp học, đón các em vào một thế giới kì diệu, tràn đầy ước 5
6. mơ và hạnh phúc. Từ đó thấy rõ tầm quan trọng của nhà trường đối với con người. Bài tập 2: Tại sao người mẹ cứ nhắm mắt lại là “ dường như vang lên bên tai tiếng đọc bài trầm bổng đường làng dài và hẹp”. *Gợi ý : Ngày đầu tiên đến trường, cũng vào cuối mùa thu lá vàng rụng, người mẹ được bà dắt tay đến trường, đự ngày khai giảng năm học mới. Ngày đầu tiên ấy, đã in đậm trong tâm hồn người mẹ, những khoảnh khắc, những niềm vui lại có cả nỗi choi vơi, hoảng hốt. Nên cứ nhắm mắt lại là người mẹ nghĩ đến tiếng đọc bài trầm bổng đó. Người mẹ còn muốn truyền cái rạo rực, xao xuyến của mình cho con, để rồi ngày khai trường vào lớp một của con sẽ là ấn tượng sâu sắc theo con suốt cuộc đời. Bài tập 3: Nhắc đến chuyện ngày khai trường ở Nhật, người mẹ muốn nhấn mạnh điều gì? Rút ra kết luận gì? *Gợi ý : Câu văn trong bài văn, nói lên tầm quan trọng của nhà trường đối với thế hệ trẻ là: “Ai cũng biết rằng mỗi sai lầm trong giáo dục sẽ ảnh hưởng đến cả một thế hệ mai sau, và sai lầm một li có thể đưa thế hệ ấy đi chệch cả hàng dặm sau này”. Kết luận ấy được rút ra sau khi liên hệ với không khí ngày khai trường bên Nhật Bản: ở Nhật, ngày khai trường là ngày lễ của toàn xã hội. ( ) Bằng hành động đó, họ muốn cam kết rằng, không có ưu tiên nào lớn hơn ưu tiên giáo dục thế hệ trẻ cho tương lai. Điều đó làm tăng sức thuyết phục và nhấn mạnh cho luận điểm về tầm quan trọng cũng như chuẩn mực của giáo dục nhà trường được tổng kết bên dưới. Hơn thế nữa, luận điểm đó lại được diễn đạt một cách cụ thể qua hình tượng đối sánh: một li – hàng dặm. Tất cả đều tập trung khẳng định một điều: Nhà trường, sự giáo dục có vai trò vô cùng quan trọng đối với thế hệ trẻ. Đó là định hướng quyết định nhân cách và cả con đưòng đi sau này của họ, cũng chính là quyết định đường hướng phát triển của tương lai đất nước. 6
7. Bài tập 4: Em hiểu gì về câu nói của người mẹ: “ Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra”. * Gợi ý: Đây là câu văn hay nhất trong bài. Mẹ tin tưởng và khích lệ con “ can đảm lên” đi lên phía trước cùng bạn bè. Như con chim non ra ràng, rời tổ chuyền cành sẽ tung cánh bay vào bầu trời bao la, đứa con của mẹ cũng vậy, “ bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra”. Từ mái ấm gia đình, tuổi thơ được cắp sách đi học, đến với mái trường thân yêu. Tuổi thơ được học hành, được chăm sóc giáo dục sẽ từng ngày “ lớn lên”, mở mang trí tuệ, trưởng thành về nhân cách, học vấn, dần dần vào đời. Trường học là thế giới kì diệu của tuổi thơ. Mọi nhân tài xưa nay, hầu hết được vun trồng trong thế giới kì dệu đó. Bài tập 5: Hãy tìm một hình ảnh có sử dụng nghệ thuật so sánh đặc sắc trong bài văn và chỉ rõ ý nghĩa của nghệ thuật so sánh trong hình ảnh ấy? * Gợi ý: Hình ảnh có sử dụng nghệ thuật so sánh đặc sắc cần tìm nằm ngay ở đoạn văn mở đầu văn bản: “ Còn bây giờ giấc ngủ đến với con dễ dàng như uống một li sữa, ăn một cái kẹo” Hình ảnh so sánh trên muốn làm nổi bật sự dễ dàng khi giấc ngủ đến với em bé, làm nổi bật sự ngây thơ, hồn nhiên của em nhỏ đồng thời thể hiện sự âu yếm của người mẹ khi nghĩ về con. Bài tập 6: Hãy nêu cảm nhận của em về thái độ, tình cảm của người mẹ qua câu văn: “ Cái ấn tượng khắc sâu mãi mãi trong long một con người về cái ngày “ hôm nay tôi đi học” ấy, mẹ muốn nhẹ nhàng, cẩn thận và tự nhiên ghi vào long con” * Gợi ý: Câu văn thể hiện thái độ trân trọng, yêu thương , trìu mến của mẹ đối với con. Câu văn còn thể hiện ý thức của mẹ về tàm quan trọng của ngày khai trường đầu tiên đối với cuộc đời con. Bài tập 7: Một bạn cho rằng, có rất nhiều ngày khai trường, nhưng ngày khai trường vào học lớp Một có dấu ấn sâu đậm nhất trong tâm hồn mỗi con người. Em có tán thành ý kiến đó không? Vì sao? 7
8. *Gợi ý : Ngày khai trường từ mẫu giáo lên lớp Một là một ngày khai giảng trọng đại và thiêng liêng: - Năm đầu tiên chúng ta chính thức bước vào cánh cổng trường mà trong đó có biết bao điều thú vị và mới lạ đang chờ đón ta. - Mọi thứ đều mới và chuẩn bị kĩ càng. - Sự đông vui, tấp nập, ai cũng có người thân đi theo. - Sự mới mẻ, sự ngỡ ngàng đầu tiên của các bạn nhỏ trong ngày đầu tiên chạm đến con đường học tập và ước mơ. Bài tập 5: Hãy nhớ lại và viết thành đoạn văn về một kỉ niệm đáng nhớ nhất trong ngày khai trường đầu tiên của mình? *Gợi ý : - Em đã thức dậy rất sớm để chuẩn bị trang phục và chải tóc gọn gàng. - Xem lại cặp sách. - Tất cả mọi thứ đều mới - Cùng mẹ tới trường nhưng trong lòng hơi hồi hộp và lo lắng (không biết có nhiều thầy cô không? Bạn bè mới như thế nào ?) - Bước qua cánh cổng trường em mới càng hồi hộp và trống ngực đạp thình thịch. - Gặp được các bạn của lớp mình và cô giáo chủ nhiệm. C. Phiếu học tập: Phiếu học tập số 1: Đọc câu văn sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới : "Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bước qua cánh cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra" (Trích SGK Ngữ văn 7, tập 1). Câu 1. Trình bày những hiểu biết của em về xuất xứ và nội dung chính của VB có chứa câu văn trên? Câu 2. Phương thức biểu đạt của văn bản là gì? Câu 3. Bài văn giúp em hiểu thêm về điều gì? Câu 4: Bài văn đề cập đến vấn đề gì? 8
9. Câu 5: Suy nghĩ của em về câu nói : “Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bước qua cổng trường là một thế giới kì diệu sẽ mở ra”? Câu 6: Văn bản sử dụng hình thức là lời của ai nói với ai? Sử dụng hình thức này có tác dụng gì? Hướng dẫn làm bài Câu 1: - Xuất xứ : “Cổng trường mở ra” là một bài kí của tác giả Lí Lan được trích từ báo “Yêu trẻ” - Thành phố Hồ Chí Minh. - Nội dung chính: Bài văn ghi lại tâm trạng lo lắng không ngủ được của người mẹ trong đêm trước ngày khai trường vào lớp Một của con. Câu 2: Phương thức biểu đạt: Biểu cảm Câu 3: Như những dòng nhật kí tâm tình, nhỏ nhẹ và sâu lắng, bài văn giúp ta hiểu thêm tấm lòng thương yêu, tình cảm sâu nặng của người mẹ đối với con và vai trò to lớn của nhà trường đối với cuộc sống mỗi con người. Câu 4: Bài văn đề cập đến vấn đề toàn xã hội quan tâm, chăm lo cho giáo dục và vai trò của giáo dục trong nhà trường Câu 5: Câu văn thể hiện vai trò to lớn của giáo dục nhà trường. Gọi đó là “thế giới kì diệu” vì nhà trường là: + Nơi cung cấp cho ta những tri thức về thế giới và con người. + Nơi giúp ta hoàn thiện nhân cách: về lẽ sống, tình thương, quan hệ, xử thế . + Nơi ta được sống trong mối quan hệ trong sáng và mẫu mực: Tình thầy trò. Câu 6: - Văn bản lựa chọn hình thức tự bạch như những dòng nhật kí tâm tình của mẹ nói với con. - Sử dụng hình thức này có tác dụng bộc lộ trực tiếp những cảm xúc, suy nghĩ, tình cảm của mẹ, khiến tình cảm của người mẹ hiện lên chân thành và thiết tha, thể hiện được sự lo lắng, thương yêu con của người mẹ. Phiếu học tập số 2: Đọc đoạn văn sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới : 9
10. “ Cái ấn tượng khắc sâu mãi mãi trong lòng một con người về cái ngày "hôm nay tôi đi học" ấy, mẹ muốn nhẹ nhàng, cẩn thận và tự nhiên ghi vào lòng con. Để rồi bất cứ một ngày nào đó trong đời, khi nhớ lại, lòng con lại rạo rực những cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến. Ngày mẹ còn nhỏ, mùa hè nhà trường đóng cửa hoàn toàn, và ngày khai trường đúng là ngày đầu tiên học trò lớp Một đến gặp thầy mới, bạn mới. Cho nên ấn tượng của mẹ về buổi khai trường đầu tiên ấy rất sâu đậm. Mẹ còn nhớ sự nôn nao, hồi hộp khi cùng bà ngoại đi tới gần ngôi trường và nỗi chơi vơi, hốt hoảng khi cổng trường đóng lại, bà ngoại đứng ngoài cách cổng như đứng bên ngoài cái thế giới mà mẹ vừa bước vào ” (Trích SGK Ngữ văn 7, tập 1). Câu 1. Cho biết chủ đề của đoạn văn bản trên. Câu 2. Tìm các từ láy trong đoạn văn. Phân tích tác dụng của các từ láy trong việc diễn tả tâm trạng, cảm xúc của nhân vật trong đoạn văn. Câu 3. Xác định chủ ngữ, vị ngữ và kiểu câu trong câu văn: Cái ấn tượng khắc sâu mãi mãi trong lòng một con người về cái ngày "hôm nay tôi đi học" ấy, mẹ muốn nhẹ nhàng, cẩn thận và tự nhiên ghi vào lòng con. Câu 4. Trình bày cảm nhận của em về nhân vật người mẹ trong văn bản. Hướng dẫn làm bài Câu 1. Chủ đề của đoạn văn trên là tâm trạng nôn nao, hồi hộp và ấn tượng sâu đậm về ngày đầu tiên đi học của người mẹ. Câu 2. - Các từ láy trong đoạn văn: mãi mãi, nhẹ nhàng, cẩn thận, rạo rực, bâng khuâng, xao xuyến, hoàn toàn, nôn nao, hồi hộp, chơi vơi, hốt hoảng. - Tác dụng của các từ láy: diễn tả đầy đủ, sâu sắc hơn tâm trạng và cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến, hồi hộp của người mẹ vào đêm trước ngày khai trường vào lớp Một của con. - Chủ ngữ: "Mẹ" - Vị ngữ: " muốn nhẹ nhàng, cẩn thận và tự nhiên ghi vào lòng con cái ấn tượng khắc sâu mãi mãi trong lòng một con người về cái ngày "hôm nay tôi đi học" ấy" 10
11. - Kiểu câu đơn mở rộng thành phần vị ngữ Câu 4. Người mẹ trong văn bản "Công trường mở ra" có tâm hồn nhạy cảm, hết lòng thương yêu con, muốn dành tất cả những điều tốt đẹp nhất cho đứa con thân yêu của mình. Người mẹ ấy không chỉ rất thương yêu con mà còn hiểu rẩt rõ vai trò của giáo dục có ý nghĩa vô cùng to lớn trong cuộc đời mỗi con người. BÀI 2: MẸ TÔI (Ét-môn-đô đơ A-mi-xi.) A. Lý thuyết. I. Tìm hiểu chung: 1. Tác giả: - Ét-môn-đô đơ A-mi-xi (1846 – 1908) là một nhà văn lỗi lạc của I-ta-li-a (Ý), nhà hoạt động xã hội, nhà văn hoá. Năm 1866, chưa đầy 20 tuổi, A-mi-xi đã là một sĩ quan quân đội chiến đấu cho nền độc lập thống nhất đất nước. Hai năm sau khi chiến tranh kết thúc, ông rời quân ngũ đi du lịch nhiều nước như: Hà Lan, Tây Ban Nha, Ma Rốc, Pháp. Năm 1891, A-mi-xi gia nhập Đảng xã hội Y, chiến đấu cho công bằng xã hội, vì hạnh phúc của nhân dân lao động. Cuộc đời hoạt động xã hội và con đường văn chương đối với A-mi-xi chỉ là một. Độc lập thống nhất Tổ quốc, tình thương và hạnh phúc của con người là lí tưởng và cảm hứng văn chương của ông, kết tinh thành một chủ nghĩa nhân văn sáng ngời. - A-mi-xi để lại một sự nghiệp văn chương rất đáng tự hào, trên nhiều thể loại. Về truyện có: “Cuộc đời của các chiến binh” (1868), “Những tấm lòng cao cả” (1886). Về du kí có: “Tây Ban Nha” (1873), “Hà Lan” (1879). về phê bình văn học có: “Chân dung văn hào” (1881). Về luận văn chính trị – xã hội có: “Vấn đề xã hội, Nội chiến”. - Tên tuổi của A-mi-xi trở thành bất tử qua tác phẩm “Những tấm lòng cao cả”. Hơn một thế kỉ qua, nhiều trẻ em trên hành tinh đều được đọc và học “Những tấm lòng cao cả” của ông. - Đặc điểm sáng tác: cuộc đời hoạt động xã hội và con đường văn chương đối với A-mi-xi chỉ là một. Độc lập, thống nhất của Tổ quốc, hạnh phúc và tình thương của con người là lí tưởng và cảm hứng văn chương của ông, kết tinh thành một chủ nghĩa nhân văn lấp lánh. 11
12. - Các tác phẩm chính: + Truyện: Cuộc đời của các chiến binh (1868), Những tấm lòng cao cả (1886), Trên đại dương (1889), Cuốn truyện của một người thầy (1890) + Du kí: Tây Ban Nha (1873), Hà Lan (1874), Ma-rốc (1875), Côn-ktan-ti- no-pô-li (1881), + Phê bình văn học: Chân dung văn hào (1881) + Luận văn chính trị - xã hội: Nội chiến, Vấn đề xã hội 2. Tác phẩm: Hoàn cảnh ra đời Văn bản “Mẹ tôi” rút từ tập “Những tấm lòng cao cả” (1886). Đây là một cuốn nhật kí của cậu bé En-ri-cô người Ý, 11 tuổi, học tiểu học. Cậu bé ghi lại những bức thư của bố, mẹ, những truyện đọc hằng tháng, những kỉ niệm sâu sắc, cảm động về các thầy giáo, cô giáo, bạn bè tuổi thơ, những con người bất hạnh đáng thương Thể loại thể kí( nhật kí) Tóm tắt: En-ri-cô đã vô tình ăn nói thiếu lễ độ với mẹ. Bố biết chuyện nên đã viết thư cho En-ri-cô với lời lẽ vừa yêu thương, vừa tức giận. Trong thư, bố nói về tình yêu thương, sự hi sinh to lớn mà mẹ đã dành cho En-ri-cô. Trước cách cư xử tế nhị, khéo léo nhưng cũng rất kiên quyết, gay gắt của bố, En-ri-cô cảm thấy rất hối hận. Giá trị nội dung - Người mẹ luôn có vai trò to lớn và quan trọng trong gia đình và đặc biệt là đối với những đứa con. - Tình cảm yêu thương, kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng và đáng trân quý nhất đối với mỗi người. “Con hãy nhớ rằng, tình cảm yêu thương, kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng hơn cả. Thật đáng xấu hổ và nhục nhã cho kẻ nào chà đạp lên tình yêu thương đó.” Giá trị nghệ thuật - Sáng tạo nên hoàn cảnh xảy ra câu chuyện: En-ri-cô mắc lỗi với mẹ 12
13. - Lồng trong câu chuyện một bức thư có nhiều chi tiết khắc họa tận tụy, giàu đức hi sinh, hết lòng vì con - Lựa chọn hình thức biểu cảm trực tiếp, có ý nghĩa giáo dục, thể hiện thái độ nghiêm khắc của người cha đối với con. II. Dàn ý phân tích tác phẩm “Mẹ tôi”: 1. Mở bài: - Giới thiệu về tác giả Ét-môn-đô Đơ A-mi-xi (những nét chính về cuộc đời, các sáng tác chính, đặc điểm sáng tác, ) - Giới thiệu về văn bản “Mẹ tôi” (xuất xứ, hoàn cảnh ra đời, khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật ) 2. Thân bài: a. Hoàn cảnh người bố viết thư cho En-ri-cô - En-ri-cô nhỡ thốt ra lời thiếu lễ độ với mẹ khi cô giáo đến nhà - Để giúp con suy nghĩ kĩ, nhận ra và sửa lỗi lầm của mình, bố đã viết thư cho En-ri-cô - Thái độ của En-ri-cô khi nhận được thư của bố: rất xúc động b. Tình cảm, thái độ của người bố trước lỗi lầm của con và sự gợi nhắc về tình mẫu tử * Tình cảm và thái độc của bố trước lỗi lầm của con: - Sự hỗn láo của con như nhát dao đâm vào tim bố vậy - Bố không nén được cơn giận dữ - Con mà lại xúc phạm đến mẹ con ư? - Thật đáng xấu hổ và nhục nhã ⇒ Bằng việc sử dụng các hình ảnh so sánh,cùng câu hỏi tu từ và câu cầu khiến đã thê hiện rõ sự đau đớn, buồn bã và tức giận của người bố trước hành vi thiếu lễ độ với mẹ của En-ri-cô * Hình ảnh người mẹ qua lời gợi nhắc của bố - Thức suốt đêm, cúi mình trên chiếc nôi trông chừng hơi thở hổn hển của con, quằn quại vì nỗi lo sợ, khóc nức nở khi nghĩ rằng mình có thể mất con 13
14. - Người mẹ sẵn sàng bỏ hết một năm hạnh phúc để tránh cho con một giờ đau đớn, - Người mẹ có thể đi ăn xin để nuôi con, có thể hi sinh tính mạng để cứu sống con - Mẹ dịu dàng, hiền hậu ⇒ Mẹ là người dịu dàng, hiền hậu, bao dung, vị tha, giàu đức di sinh, luôn luôn hết lòng yêu thương, chăm sóc cho con. Người mẹ thật lớn lao, cao cả * Lời khuyên của người bố - Không bao giờ được thốt ra một lời nói nặng với mẹ - Con hãy xin lỗi mẹ, không phải vì bố, mà vì sự thành khẩn trong lòng - Con hãy cầu xin mẹ hôn con ⇒ Lời khuyên nhủ nhẹ nhàng, chân thành và sâu sắc của người bố trước lỗi lầm của con. Chính điều này đã làm cho En-ri-cô nhận ra và biết cách sửa chữa lỗi của mình 3. Kết bài: - Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản: + Nội dung: Văn bản giúp chúng ta hiểu ra rằng mẹ là người luôn yêu thương, hi sinh cho chúng ta và tình cảm đối với cha mẹ luôn là tình cảm thiêng liên nhất đối với mỗi người + Nghệ thuật: nghệ thuật kể chuyện độc đáo, hấp dẫn, ngôn ngữ, giọng văn giàu sức biểu cảm, - Cảm nghĩ của bản thân về mẹ, về tình cảm gia đình B. Bài tập: I. Cơ bản: Bài tập 1: Trong văn bản “Mẹ tôi” tại sao bố của En-ri-co lại viết thư cho cậu khi En-ri-cô phạm lỗi với mẹ? A. Vì bố thay mẹ giải quyết các công việc trong gia đình B. Vì con ở xa nên bố phải viết thư gửi cho con C. Bố nghiêm khắc và không tha thứ cho lỗi lầm của con D. Bố yêu thương, nghiêm khắc và tế nhị trong việc giáo dục con cái 14
15. Đáp án. D Bài tập 2: Em sẽ lựa chọn phương án nào trong các phương án sau để trả lời cho câu hỏi: điều gì đã khiến En-ri-cô “xúc động vô cùng” khi đọc thư của bố? A. Vì bố gợi lại những kỉ niệm giữa mẹ và En-ri-cô. B. Vì En-ri-cô sợ bố. C. Vì thái độ kiên quyết và nghiêm khắc của bố. D. Vì những lời nói rất chân tình và sâu sắc của bố. E. Vì En-ri-cô thấy xấu hổ. Đáp án. A, C, D Bài tập 2: Văn bản “Mẹ tôi” để lại trong em hiểu và thấm thía sâu sắc nhất điều gì? (viết vài câu ngắn gọn) * Gợi ý: Tùy vào nhận thức của mỗi em và có những cách viết khác nhau, song cần thể hiện được nội dung cơ bản sau: - Tình yêu thương, kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng hơn cả. - Sự nghiêm khắc của cha mẹ là cần thiết khi con mắc lỗi Bài tập 3: Văn bản là một bức thư của bố gửi cho con, tại sao lại lấy nhan đề là “Mẹ tôi”? * Gợi ý: Mặc dù có nhan đề là Mẹ tôi nhưng văn bản lại được viết dưới dạng một bức thư của người bố gửi cho con trai. Cách thể hiện độc đáo này giúp cho những phẩm chất của người mẹ (nội dung chủ yếu của tác phẩm) được thể hiện một cách khách quan và trực tiếp. Đồng thời qua đó, người viết thư có điều kiện để bộc lộ trọn vẹn thái độ, cảm xúc của mình mà không làm cho người tiếp thu (đứa con) phải xấu hổ, từ đó nhanh chóng hiểu ra vấn đề. Bài tập 4: Giải nghĩa các từ sau. - Lễ độ: Thái độ dược coi là đúng mực, biết coi trọng người khác khi giao tiếp. - Cảnh cáo: Phê phán một cách nghiêm khắc đối với những việc làm sai trái. - Quằn quại: Chỉ tình trạng đau đớn vật vã của cơ thể. ở đây chỉ trạng thái tình cảm đau đớn tột độ khi trong lòng có nỗi lo âu buồn bã. - Hối hận: Lấy làm tiếc, day dứt, đau đớn, tự trách mình khi nhận ra đã làm một điều gì đó sai lầm. 15
16. II. Nâng cao: Bài tập 1: Em hãy hình dung và tưởng tượng về ngày buồn nhất của En ri cô là ngày em mất mẹ. Hãy trình bày bằng một đoạn văn. *Gợi ý: En ri cô đang ngồi lặng lẽ, nước mắt tuôn rơi. Vóc người vạm vỡ của cậu như thu nhỏ lại trong bộ quần áo tang màu đen. Đất trời âm u như càng làm cho cõi lòng En ri cô thêm sầu đau tan nát. Me không còn nữa. Người ra đi thanh thản trong hơi thở cuối cùng rất nhẹ nhàng. En ri cô nhớ lại lời nói thiếu lễ độ của mình với mẹ, nhớ lại nét buồn của mẹ khi ấy. Cậu hối hận, dằn vặt, tự trách móc mình và càng thêm đau đớn. Cậu sẽ không còn được nghe tiếng nói dịu dàng, âu yếm và nhẹ nhàng của mẹ nữa. Sẽ chẳng bao giờ còn được mẹ an ủi khi có nỗi buồn, mẹ chúc mừng khi có niềm vui và thành công. En ri cô buồn biết bao. Bài tập 2: Chi tiết “Chiếc hôn của mẹ sẽ xóa đi dấu vết vong ân bội nghĩa trên trán con” có ý nghĩa như thế nào. *Gợi ý: Chi tiết này mang ý nghĩa tượng trưng. Đó là cái hôn tha thứ, cái hôn của lòng mẹ bao dung. Cái hôn xóa đi sự ân hận của đứa con và nỗi đau của người mẹ. Bài tập 3: Theo em người mẹ của En ri cô là người như thế nào? Hãy viết 1 đoạn văn làm nổi bật hình ảnh người mẹ của En ri cô (học sinh viết đoạn - đọc trước lớp). *Gợi ý : Các hình ảnh, chi tiết nói về người mẹ của En-ri-cô: “ mẹ đã phải thức suốt đêm, cúi mình trên chiếc nôi trông chừng hơi thở hổn hển của con, khi nghĩ rằng có thể mất con”; “Người mẹ sẵn sàng bỏ hết một năm hạnh phúc có thể hi sinh tính mạng để cứu sống con”. Những chi tiết này cho thấy, mẹ En-ri-cô là một người dịu dàng hiền từ, giàu tình thương yêu và đầy trách nhiệm. Mẹ En- ri-cô cũng như biết bao nhiêu người mẹ khác, luôn sẵn sàng hi sinh tất cả cho những đứa con yêu. Bài tập 4: Tại sao người bố không nói trực tiếp với En-ri-cô mà lại viết thư ? 16
17. *Gợi ý: Viết thư là hình thức trao đổi thông tin giao tiếp và chỉ sử dụng trong trường hợp ở cách xa. Nhưng ở đây, En-ri-cô ở với bô” mẹ dưới; một mái ấm gia đình, khi cậu phạm lỗi, bô’ mẹ cậu không quở mắng ngay mà thường viết cho cậu bức thư nhằm khuyên răn những bài học đạo đức. Cách viết thư này rất độc đáo, nói được những điều sâu kín, tế nhị Đứa con sẽ đọc bức thư này nhiều lần và thấm thìa hơn, giúp con suy nghĩ sâu sắc hơn. Qua bức thư, ta.thấy những lòi giáo huấn không hề khô khan, nặng nề mà tế nhị, dịu dàng và vô cùng xúc động, chứa chan tình yêu thương. Không chỉ có tác động mạnh mẽ, hình thức viết thư còn là một cách tốt nhất để góp ý, không làm cho người được góp ý thấy xấu hổ hay bị tổn thương. Nhờ thế, chắc chắn đây sẽ là một cách giáo dục độc đáo và hiệu quả. Bài tập 4: Phát biểu cảm nghĩ về văn bản "Mẹ tôi" của nhà văn Ét-môn-đô đờ A-mi-xi. *Gợi ý : 1. Mở bài: - Người mẹ có vai trò đặc biệt lớn lao đối với con cái. Tình mẫu tử là tình cảm thiêng liêng nhất. - Bài văn Mẹ tôi trích từ cuốn Những tấm lòng cao cả của nhà văn Ét-môn-đô đờ A-mi-xi là bài học sâu sắc, thấm thía về đạo làm con. 2. Thân bài: Nêu cảm nghĩ về tác phẩm a. Cốt truyện của tác phẩm: Tác phẩm được trình bày dưới hình thức của một lá thư mà bố En-ri-cô viết cho con của mình khi thấy con mình đã có thái độ vô lễ với mẹ. b. Cảm nhận về bức thư người cha gửi cho En-ri-cô: Để nhắc nhở En-ri-cô, người bố đã viết một bức thư, trong đó một phần bộc lộ tâm trạng, thái độ của mình đối với lỗi lầm mà người con đã tạo ra. - Lỗi lầm của En-ri-cô: Ham chơi hơn ham học, thiếu lễ độ với mẹ khi cô giáo đến thăm nhà. - Thái độ của bố trước lỗi lầm của con trai: + Buồn bực vì cảm thấy sự hỗn láo của con như một nhát dao đâm vào tim mẹ. 17
18. + Tức giận vì đứa con trong phút nông nổi đã quên công lao sinh thành dưỡng dục của mẹ. + Nhắc lại cho con nhớ công lao to lớn và tình thương yêu, đức hi sinh cao cả của mẹ + Muốn con hiểu ra lỗi lầm của mình và xin lỗi mẹ, hứa sẽ không bao giờ tái phạm. - Lời khuyên thấm thía của người cha: + Khuyên con hãy nhớ rằng không ai có thể thay thế được người mẹ đã sinh thành và nuôi dưỡng mình nên người. + Nhắc cho con nhớ: Tình thương yêu, kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng. Thật đáng xấu hổ và nhục nhã cho kẻ nào chà đạp lên tình cảm đó. + Yêu cầu con phải xin lỗi mẹ bằng thái độ thành khẩn và cầu xin mẹ hôn con để cho chiếc hôn ấy xóa đi dấu vết vong ân bội nghĩa trên trán con. + Khẳng định: Bố rất yêu con nhưng thà rằng bố không có con, còn hơn lá thấy con bội bạc với mẹ. - Cảm nhận về cậu bé En-ri-cô sau khi đọc thư của bố: Có thể thấy, những đứa trẻ nói chung và cậu bé En-ri-cô nói riêng đều mang trong mình sự bồng bột, nông nổi - Cảm nhận về người bố của En-ri-cô: Chúng ta có thể thấy bố của En-ri-cô đại diện cho cách giáo dục con cái đúng đắn - Cảm nhận về hình ảnh người mẹ của En-ri-cô: Đó là người mẹ luôn tận tụy, cao cả, hi sinh hết lòng và thương yêu vô bờ bến đối với En-ri-cô. 3. Kết bài - Bài văn được thể hiện dưới hình thức một bức thư bố gửi cho con. Giọng điệu vừa nghiêm khắc, vừa ân cần, tha thiết. - Bài văn đề cập đến đạo làm con. Kính yêu, biết ơn cha mẹ là biểu hiện cụ thể của lòng hiếu thảo, là thước đo phẩm giá của mỗi con người. - Đặc biệt, tác phẩm đã thể hiện được sự tiếp thu, trưởng thành trong nhận thức của con cái sau những sai lầm mà chúng gây ra C. Phiếu học tập: 18
19. Phiếu học tập số 1: Đọc đoạn văn sau và thực hiện các yêu cầu bên dưới : “Con hãy nhớ rằng, tình yêu thương, kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng hơn cả. Thật đáng xấu hổ và nhục nhã cho kẻ nào chà đạp lên tình yêu thương đó”. (Trích SGK Ngữ văn 7, tập 1). Câu 1. Cho biết tên văn bản, tên tác giả. Câu 2. Nêu xuất xứ văn bản ? Câu 3. Theo em, tại sao người bố không nói trực tiếp với En-ri-cô mà lại viết thư? Câu 4. Trình bày cảm nhận của em về nhân vật người mẹ trong văn bản. Hướng dẫn làm bài Câu 1. - Văn bản: Mẹ tôi - Tác giả A-mi-xi (1846 - 1908) Câu 2. - Trích từ Những tấm lòng cao cả (1886) - Tác phẩm được viết dưới hình thức một cuốn nhật kí của một HS rất chân thật, cảm động. Câu 3. - Chọn cách viết thư vừa giữ được sự kín đáo, tế nhị, vừa không làm người mắc lỗi mất lòng tự trọng mà vẫn đạt hiệu quả. Đây là bài học sâu sắc về cách ứng xử trong cuộc sống. Câu 4. HS có thể cảm nhận theo ý kiến riêng, nhưng cần đảm bảo các ý sau: - Là người mẹ luôn quan tâm, yêu thương, lo lắng cho con (thức suốt đêm để chăm sóc bệnh tình cho con trong nỗi lo sợ có thể mất con ; có thể đi ăn xin để nuôi con, có thể hi sinh tính mạng để cứu sống con !) - Luôn âm thầm hi sinh, hết lòng vì con. 19